Hüquqi şəxslərin yaradılması zamanı yaranan hüquqi məsələlər: vətəndaşların və xarici şəxslərin üzləşdiyi problemlər.
- Şirkətin adının seçilməsi: Unikal bir ad seçmək və onun Hüquqi Şəxslərin Dövlət Reyestrində mövcudluğunu yoxlamaq lazımdır; ad digər, artıq qeydiyyatdan keçmiş şirkətlərin adları ilə eyni olmamalıdır.
- Hüquqi formanı və hüquqi ünvanı müəyyənləşdirmək: Bu mərhələdə vətəndaşlar və ya xarici şəxslər gələcək şirkətin fəaliyyət istiqamətinə uyğun olaraq təşkilati-hüquqi formanı seçməlidirlər. Seçim zamanı qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş nizamnamə kapitalının minimum tələbləri və hüquqi ünvan (icarəyə götürülmüş obyekt və ya mülkiyyət) nəzərə alınmalıdır.
- Nizamnamə kapitalının şərtləri: Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinə əsasən, MMC üçün minimal nizamnamə kapitalının məbləği müəyyən edilməyib. SC üçün isə 2000 manat (təxminən 1200 ABŞ dolları) məbləği nəzərdə tutulub.
- Təsis sənədlərinin hazırlanması: Nizamnamə şirkətin əsas təsis sənədi hesab olunur və müəssisənin fəaliyyətinin hüquqi əsasları, təsisçiləri, nizamnamə kapitalının həcmi, üzvlərin hüquq və vəzifələri haqqında məlumatları əhatə edir.Nizamnamə ilə yanaşı, təsisçilərin və rəhbərliyin şəxsi məlumatlarını, eləcə də korporativ ünvanı təsdiqləyən sənədlər də hazırlanır.MMC üçün Nizamnamə və əgər bir neçə təsisçi varsa, Təsis müqaviləsi tələb olunur. SC üçün isə Nizamnamə və yaradılması haqqında qərar hazırlanır.
- Şirkətin qeydiyyatı üçün ərizənin tərtib edilməsi: Hazırlanmış sənədlər paketi Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidmətinə təqdim edilir.Proses sənədlərin təqdim edildiyi andan 2-3 iş günü çəkir.Proses başa çatdıqdan sonra vergi ödəyicisinin identifikasiya nömrəsi, qeydiyyat şəhadətnaməsi və şirkətin nizamnaməsi təqdim olunur.
- Şirkətin qeydiyyatı və çıxarışın alınması: Vergi orqanında qeydiyyat mərhələsini uğurla keçdikdən sonra şirkət Hüquqi Şəxslərin Dövlət Reyestrində qeydiyyata alınır və müraciət edən şəxsə çıxarış təqdim olunur.
- Elektron imza (E-imza) alınması və bank hesabının açılması: Dövlət orqanları ilə qarşılıqlı əlaqəni asanlaşdırmaq və fəaliyyəti həyata keçirmək üçün elektron imza alınması tövsiyə olunur. Maliyyə əməliyyatlarını həyata keçirmək üçün qeydiyyatdan sonra bank hesabı açılmalıdır.
- Statistika orqanlarında qeydiyyat və lisenziyaların alınması (lazım olduqda): Vergi orqanında qeydiyyatı uğurla tamamlayan şirkət avtomatik olaraq dövlət statistika orqanlarında da qeydiyyata alınır.Müəyyən fəaliyyət növləri üçün qanunla müəyyən edilmiş xüsusi lisenziyalar və ya icazələr tələb oluna bilər.
Xarici şəxslərin üzləşdiyi hüquqi çətinliklər.
- Sənədlərin leqallaşdırılması: Xarici şəxslər Azərbaycanda şirkət qeydiyyatı üçün notarial qaydada təsdiqlənmiş və apostilləşdirilmiş sənədlərin tərcümələrini təqdim etməlidirlər. Təcrübədə tez-tez rast gəlinən hallardan biri də sənədlərin tərcümələrinin təqdim olunması, lakin onların apostillənməməsi və ya hüquqi qüvvəyə malik olmayan səlahiyyətli nümayəndəlik sənədinin verilməsidir. Bu halda qeydiyyat rədd olunur və belə bir şirkətin qeydiyyat ərizəsi qəbul edilmir.
- Hüquqi ünvan məsələləri: Hüquqi ünvan seçərkən qanunvericiliyin tələblərinə uyğun ünvan seçilməlidir (məsələn, yaşayış sahələrində qeydiyyat məhdudlaşdırıla bilər).Formal (nominal) hüquqi ünvandan istifadəsi qeydiyyatdan imtina edilməsinə, bank hesabının açılmamasına və ya vergi orqanları tərəfindən sanksiyaların tətbiqinə səbəb ola bilər.
- Bank hesabının açılmasında gecikmələr: Xarici şəxslər bank hesablarının açılmasında tez-tez çətinliklərlə üzləşirlər:
– Banklar direktorun/təsisçilərin şəxsi iştirakını tələb edir, bu da xarici şəxslərin tez-tez səfərdə olmaları səbəbindən həmişə mümkün olmur.
– Ölkədə xarici şəxslərlə işləmək istəməyən bankların mövcuddur.
– Biznes planının təqdim edilməsi, vəsaitlərin mənbəyinin təsdiqlənməsi və s. kimi tələblər irəli sürülür. Vergi və investisiya müqavilələri: Azərbaycan Respublikası ikiqat vergitutmanın qarşısını almaq üçün beynəlxalq müqavilələr bağlasa da, vergi yükünün optimallaşdırılması üçün bu müqavilələrin diqqətlə öyrənilməsi tələb olunur. Şirkətimizin bir müştərisi ilə bağlı təcrübəmizdə, sənədlərin ilkin toplanmasından sonra müəyyən edilmişdi ki, müştərinin müraciət etdiyi notarius etibarnamələr tərtib etmək səlahiyyətinə malik deyildi. Qanunvericiliyə əsasən, belə sənədlər yoxlanılmadan təqdim edilir və bu, qeydiyyatdan imtinaya səbəb olur.
Çətinliklər, xüsusilə xarici investorlarla bağlı olaraq, ondan ibarətdir ki, Azərbaycan Respublikası ikiqat vergitutmanın qarşısını almaq üçün beynəlxalq müqavilələr imzalamağa bağlasa da, vergi yükünün optimallaşdırılması üçün bu müqavilələrin diqqətlə öyrənilməsi tələb olunur.Şirkətimizdə belə bir hal baş verib: müştəri firması üçün qeydiyyat üzrə yardım üçün bizə müraciət etmişdi və hüquqi şəxsin yaradılması prosesinin vacib mərhələsində – sənədlərin ilkin toplanmasından sonra – məlum oldu ki, müştərinin müraciət etdiyi notarius etibarnamələr tərtib etmək səlahiyyətinə malik deyildi.Qanunvericiliyə əsasən, belə hallarda sənədlər yoxlamadan təqdim olunur və bu isə öz növbəsində qeydiyyatdan imtina ilə nəticələnir.
5.Onlayn qeydiyyata məhdud çıxış: Baxmayaraq ki, 2012-ci ildən Azərbaycanda hüquqi şəxslərin elektron qeydiyyat sistemi fəaliyyət göstərir, xarici şəxs qeydiyyatı müstəqil şəkildə onlayn həyata keçirə bilməz; bu yalnız lokal elektron imzaya malik rezidentlər üçün mümkündür.
Risklərin qarşısını almaq və daha uğurlu biznes idarə etmək üçün xarici şəxslər yerli hüquq məsləhət şirkətlərinin xidmətlərindən, xüsusilə də bizim xidmətlərimizdən istifadə etməlidirlər. Biz onlara hüquqi sahədə istiqamət verəcək, ikiqat vergitutmanın aradan qaldırılması üçün və Azərbaycan Respublikası ilə investisiya sazişləri üzrə beynəlxalq müqavilələrlə ətraflı tanış edəcək, həmçinin xarici şirkətlər üçün fiskal güzəştlər, xüsusilə enerji, IT, istehsal və logistika sahələrində tətbiq olunan üstünlüklər barədə məlumat verəcəyik.
Vətəndaşların hüquqi çətinlikləri:
Qanunla “bir pəncərə” sistemi tətbiq edilməsinə baxmayaraq, qeydiyyat prosesi bəzən gecikir və bütün prosedurları onlayn şəkildə başa çatdırmaq mümkün olmur. Belə hallarda, hüquqşünas-konsultantın köməyi və hüquqi tövsiyələri vətəndaşlara prosesi sürətləndirməyə kömək edir.
- Hüquqi formanın və nizamnamə kapitalı tələblərinin müəyyənləşdirilməsi: Müvafiq hüquqi formanın seçilməsi və nizamnamə kapitalı tələblərinin yerinə yetirilməsi xarici şəxslər üçün çətin ola bilər. Hüquqi şəxsin forması və nizamnamə kapitalının tələbləri müəyyən edilməlidir. Məsələn, bəzi təşkilati-hüquqi formalar üzrə nizamnamə kapitalı və onun təsdiqi ilə bağlı tələblər fərqlidir: Mülki Məcəlləyə əsasən, məhdud məsuliyyətli cəmiyyət (MMC) üçün minimal tələb yoxdur, lakin səhmdar cəmiyyət (SC) üçün minimal nizamnamə kapitalı 2000 manat (təxminən 1200 ABŞ dolları) olmalıdır.
- Vergi Ödəyicisinin Eyniləşdirmə Nömrəsinin (VÖEN) alınması: Hüquqi dəstək olmadan bəzən Vergi Ödəyicisinin Eyniləşdirmə Nömrəsini (VÖEN) əldə etmək çətin olur.O, fəaliyyətin həyata keçirilməsi, hesabların ödənilməsi və müqavilələrin bağlanması, mənfəət vergisi, ƏDV və digər məcburi ödənişlərin yerinə yetirilməsi üçün zəruridir; VÖEN olmadan hər hansı ticarət əməliyyatı qanunsuz hesab edilir.
- Şirkətin Qeydiyyat Palatasında qeydiyyat proseduru tamamlandıqdan sonra, vergi orqanına şirkət barədə tam məlumat, o cümlədən adı, ünvanı və təsisçiləri barədə məlumatları göstərən ərizə təqdim edilir. Xarici şirkətlər isə əlavə olaraq mənşə ölkədə hüquqi statuslarını təsdiqləyən məlumatları təqdim edirlər.
- Qanunvericilik dəyişikliklərinə uyğunlaşma: Vətəndaşlar çox vaxt qanunvericilik dəyişikliklərindən xəbərsiz olurlar və ya onların hamısını izləməyə vaxtları olmur. Belə hallarda, qeydiyyat mərhələsində mütəxəssislərin hüquqi yardımı zəruridir.
Son Bənəfisiar Sahibliyi Qanunu: Məsələn, 2025-ci ildə Vergi Məcəlləsinə və “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında” Qanuna dəyişikliklər edilmişdir (təsis sənədlərində, strukturda, yerləşmədə və digər qeydiyyat məlumatlarında dəyişikliklərə aid), hansı ki, hüquqi şəxslərin reyestrində dəyişikliklər barədə ərizə təqdim etməli olduğu müddəti 40 iş günündən 15 iş gününə qədər azaldıb.
Azərbaycan Respublikası tərəfindən 15 may 2025-ci ildə qəbul edilmiş “Son Bənəfisiar Sahibliyi Qanunu” (nəzarət edən şəxslər / son benefisiarlar) qanunu hüquqi şəxsin arxasında kimlərin dayandığını müəyyən edir ki, bu da mürəkkəb sahiblik strukturları və çoxsaylı iştirak səviyyələri olan bizneslər üçün əlavə çağırışlar yaradır.
EXPERT SM xidmətləri
“EXPERT SM” hüquq firması, şirkətimizin xidmətləri çərçivəsində vətəndaşlar və xarici investorlar üçün hüquqi şəxslərin qeydiyyatının tam müşayiətini təmin edir. Buraya sənədlərin hazırlanması, nümayəndəlik və banklar və dövlət orqanları ilə əməkdaşlıq, müştərilərin biznes proseslərinin təkmilləşdirilməsi və hüquqi auditin aparılması da daxildir.
Fəaliyyətimizi ISO 9001 beynəlxalq standartları əsasında həyata keçiririk ki, bu da təşkilatın keyfiyyət idarəetmə sisteminə tələblərin müəyyən edilməsinə imkan verir.
Şirkətin daxili fəaliyyəti beynəlxalq səviyyədə tanınmış CRM sistemi vasitəsilə həyata keçirilir ki, bu da müştəri sorğularının qəbulu, işlənməsi və yüksək keyfiyyətli hüquqi xidmətlərin göstərilməsinin effektivliyini artırır.