Azərbaycan Respublikasının vergi sistemi 2000-ci ilin iyul ayından qüvvədə olan Vergi Məcəlləsi ilə tənzimlənir və bu sahədə əsas hüquqi tənzimləmə mənbəyi hesab olunur. Vergitutmaya dair məsələlərdə Məcəllə digər qanunvericilik aktlarına nisbətən üstün qüvvəyə malikdir. Son illərdə ölkədə şəffaflığın artırılması, proseslərin rəqəmsallaşdırılması və nağdsız ödənişlərin stimullaşdırılması istiqamətində genişmiqyaslı islahatlar həyata keçirilir.
- Mənfəət vergisi (korporativ vergi) – əsas dərəcə 20% təşkil edir, mikro sahibkarlıq subyektləri üçün isə 5% güzəştli vergi dərəcəsi tətbiq olunur.
- Fiziki şəxslərin gəlir vergisi – gəlirin miqdarından asılı olaraq 14%-dən 25%-dək dəyişən proqressiv şkala üzrə tətbiq olunur.
- Qiymət əlavə dəyər vergisi (ƏDV) – standart dərəcə 18% təşkil edir. Eksport əməliyyatları və bəzi mallar və xidmət kateqoriyaları üçün 0% dərəcə tətbiq olunur.
- Aksiz rüsumları – müəyyən mallardan, o cümlədən spirtli içkilərdən, tütün məmulatlarından və neft məhsullarından alınır.
- Təşkilatların əmlak vergisi – şirkətin illik orta aktivlərinin 1% səviyyəsində hesablanır.
- Ərazi vergisi – torpaq sahəsinin kateqoriyasına və yerləşdiyi əraziyə görə müəyyən olunur.
- Yol vergisi – nəqliyyat vasitələrinin sahibləri tərəfindən ödənilir və həmçinin yanacağın qiymətinə daxil edilir.
- Faydalı qazıntıların çıxarılması üzrə vergi – dərəcələr fərqlidir: məsələn, neft üçün 26%, təbii qaz üçün 20% təşkil edir.
- Sadələşdirilmiş vergi – illik dövriyyəsi 200 000 AZN-dək olan kiçik müəssisələr və fərdi sahibkarlar üçün tətbiq olunur. Əksər sahələrdə dərəcə 2%, ictimai iaşə müəssisələri üçün isə 8% təşkil edir.
Sadələşdirilmiş vergi sistemi
- Vergi dərəcələri:
- Əksər fəaliyyət növləri üçün dövriyyənin 2%-i;
- Qida müəssisələri üçün 8%;
- Tikinti və nəqliyyat şirkətləri üçün xüsusi dərəcələr;
- İdman mərcləri və lotereya operatorları üçün 6%;
- Bilet satıcıları üçün 4%;
- Hüquqi şəxslər və fərdi sahibkarlar tərəfindən nağd vəsaitlərin çıxarılması zamanı 1%.
- Məhdudiyyətlər: banklar, sığorta şirkətləri, investisiya fondları və digər müəyyən kateqoriyalar sadələşdirilmiş rejimdən istifadə edə bilməzlər.
Əlavə dəyər vergisi (ƏDV)
ƏDV Azərbaycanda əsas dolayı vergilərdən biridir.
- Dərəcələr: ƏDV – Azərbaycanın əsas dolayı vergilərindən biridir. 18% – ƏDV-nin standart dərəcəsi. 0% – aşağıdakı hallarda tətbiq olunur:
- malların və xidmətlərin ixracı;
- beynəlxalq və tranzit daşımalar;
- xaricdən alınan qrantlar üzrə təchizatlar;
- əsas vəsaitlərin nizamnamə kapitalına yatırılması;
- $qızıl və qiymətli əşyaların Mərkəzi banka təhvili;
- rezident olmayanlar üçün gəmiqayırma və gəmilərin təmiri xidmətləri.
- ƏDV-dən azadolmalar
- Tibbi və təhsil xidmətləri;
- Yaşayış mənzillərinin icarəsi;
- Yerli istehsalçılar tərəfindən kənd təsərrüfatı məhsullarının satışı;
- Beynəlxalq sazişlər çərçivəsində fəaliyyət;
- Maliyyə xidmətləri (leasing üzrə faizlər daxil olmaqla);
- Səhmlərin və iştirak paylarının satışı;
- Elektromobillərin və hibrid avtomobillərin idxalı və satışı (2026-cı ilə qədər);
- Sənaye-texnologiya parklarının rezidentləri tərəfindən idxal olunan sənaye avadanlıqları (10 il müddətinə);
- Xüsusi iqtisadi zonalara gətirilən mallar (aksiz vergisinə tabe olmayanlar istisna olmaqla).
- ƏDV üzrə hesabatlıq
- Bəyannamə növbəti ayın 20-dək təqdim olunmalıdır;
- Hesabatlıq Vergilər Nazirliyinin portalı vasitəsilə elektron formada aparılır;
- Gecikmələr və səhvlər üçün cərimə və gecikmə faizləri nəzərdə tutulub.
- ƏDV ödəyicisi kimi qeydiyyatın məcburiliyi
- Dövriyyə 12 ay ərzində 200 000 AZN-dən artıq olduqda;
- Bir əməliyyatın dəyəri 200 000 AZN-dən artıq olduqda;
- Bütün idxalçı şirkətlər üçün.
- Rezident olmayanların elektron xidmətləri
Əgər yerli şəxs rezident olmayanın xidmətlərinə görə ödəniş edirsə (məsələn, rəqəmsal xidmətlər), banka ƏDV-ni alıcının hesabına tutmaq və ödəmək öhdəliyi düşür. Bu ƏDV ödənilmiş vergi kimi nəzərə alınmır.
Son illərin islahatları
- Kiçik biznes üçün əlavə vergi güzəştləri tətbiq olunub;
- Müəyyən vergi növləri üzrə dərəcələr azaldılıb;
- Qeyri-neft özəl sektorda əmək haqlarının vergiləndirilməsi ləğv edilib;
- Sonda faydalanıcıların açıqlanması üzrə nəzarət gücləndirilib;
- Hüquqi şəxslər reyestrində dəyişikliklərin təqdim edilmə müddətləri qısaldılıb.
Azərbaycanın vergi sistemi ənənəvi vergiləri müasir idarəetmə mexanizmləri ilə, o cümlədən elektron xidmətlər və kiçik biznes üçün sadələşdirilmiş rejimlərlə birləşdirir. Xüsusi diqqət ƏDV-nin düzgün hesablanması və ödənilməsinə yönəldilir, çünki bu, büdcənin ən əhəmiyyətli gəlir mənbələrindən biridir.
EXPERT SM şirkəti vergi praktikasının sahəsində xidmətlər göstərir: məsləhət, vergi planlaşdırılması, yoxlamaların müşayiəti və vətəndaşlar və biznes üçün vergi yükünün optimallaşdırılması.